Loading...
RSS
Belarus-Russia relations Belarusian language Belarusian military travel to Belarus
Why Support Belarus Digest?

Беларус – прэзідэнт Сенату Гавайскіх астравоў

Беларус Мікалай Судзілоўскі назаўжды застанецца ў гісторыі як Прэзідэнт Сенату Гавайскіх астравоў і змагар... за незалежнасьць Гаваяў ад Злучаных Штатаў. Рэвалюцыянер-раманцік Мікалай Судзілоўскі прысьвяціў...

Беларус Мікалай Судзілоўскі назаўжды застанецца ў гісторыі як Прэзідэнт Сенату Гавайскіх астравоў і змагар… за незалежнасьць Гаваяў ад Злучаных Штатаў. Рэвалюцыянер-раманцік Мікалай Судзілоўскі прысьвяціў жыцьцё барацьбе за свабоду там, дзе яе не хапала. Надзвычай цікавая постаць ураджэнца Магілёва і выпускніка юрыдычнага факультэта Пецярбургскага ўніверсітэту ў матэрыяле Кастуся Лашкевіча з TUT.BY.

Як трапна заўважыў у кнізе “Імёны свабоды” Уладзімір Арлоў, мала хто здагадваецца аб тым, што зусім не Аляксандр Лукашэнка стаў першым беларусам-прэзідэнтам краіны. Магілёўца Мікалая Судзілоўскага Бог надзяліў процьмай талентаў. Ён ведаў дзесяць моў і ва ўсім, чым займаўся — палітыка, медыцына, геаграфія, хімія, этнаграфія, энтамалогія, біялогія — пакінуў па сабе прыкметны след. Нездарма быў празваны “першым і апошнім энцыклапедыстам XХ стагоддзя”.

Па слядах Каліноўскага

Будучы прэзідэнт нарадзіўся ў 1850 годзе ў шляхецкай сям’і сакратара Магілёўскай палаты грамадзянскага і крымінальнага суда Канстанціна Сцяпанавіча Судзілоўскага. Мікалай быў старэйшым з васьмі дзяцей Судзілоўскіх, якія валодалі маёнткам у вёсцы Фастава Мсціслаўскага павета. Здольны хлопец паспяваў дапамагаць маці з гаспадаркай, бацьку з працай і пры гэтым паспяхова вучыцца. У 1868 годзе, пасля сканчэння на выдатна Магілёўскай гімназіі, Судзілоўскі паступае на юрыдычны факультэт Пецярбургскага ўніверсітэту. У сталіцу імперыі ён выпраўляўся чалавекам з уласнымі поглядамі, на якія так паўплывала антыцарскае паўстанне 1863-64 гадоў (на Беларусі яго ўзначаліў Кастусь Каліноўскі). Творы Герцэна, Чарнышэўскага, Дабралюбава зрабілі яго прыхільнікам народніцтва.

“Хаджэнні” па Расіі і Украіне

У Пецярбурзе беларус упершыню трапляе ў поле зроку паліцыі. Пасля ўдзелу ў студэнцкіх хваляваннях першакурсніку не застаецца нічога іншага, як кінуць юрыдычнае навучанне і перавесціся на медычны факультэт Кіеўскага універсітэта — больш нікуды не бралі. Напэўна, Судзілоўскі не вельмі смуткаваў з гэтай нагоды, бо лічыў навучальныя ўстановы царскай Расіі “прыладамі паліцэйскай муштры, інкубатарамі чынавенства”, дзе галовы людзей забіваюць “метафізічным, лінгвістычным і тэалагічным хлудам”. Натхнёны рэвалюцыйнымі ідэямі, ініцыятыўны юнак засноўвае сацыялістычную студэнцкую арганізацыю — Кіеўскую камуну і пачынае “хаджэнні ў народ”. Ён вядзе антыцарскую прапаганду спачатку ў Херсонскай, а потым у Самарскай губернях, пакуль “ахранка” не выйшла на след народнікаў. Кіеўская камуна была разгромленая. Напрыканцы 1874 году цудам пазбегнуўшы арышту Мікалай Судзілоўскі бяжыць ў Лондан. Уцёкі на Захад бачыліся яму часовай мерай. Судзілоўскі планаваў вярнуцца ў імперыю і працягнуць рэвалюцыйную работу. Аднак лёс склаўся інакш.

Лондан і Балканы

На Туманным Альбіёне беларус зарабляў на пражыццё ў сталічнай бальніцы Св. Георгія і ўдзельнічаў у рабоце эмігранцкіх арганізацый. 23 студзеня 1875 года Судзілоўскі нават выступіў на сходзе, прысвечаным гадавіне паўстання 1863 году, на якім прамаўлялі функцыянеры Першага Інтэрнацыяналу — Марш, Энгельс, Урублеўскі… Аднак на Брытанскіх астравах ён не забавіўся. “З усіх гарадоў свету найбольш самотным пачуваешся ў Лондане”, — напісаў беларус і працягнуў падарожжа па жыцці. Наступным ягоным прыпынкам былі Балканы. Ён сканчае адукацыю ў Бухарэсцкім універсітэце, абараняе доктарскую дысертацыю (“Аб антысептычным метадзе лячэння ў хірургіі”), узначальвае сталічны шпіталь і ініцыюе стварэнне румынскага сацыял-дэмакратычнага руху. У 1876-м ужо ў Балгарыі ягоны дом становіцца цэнтрам падрыхтоўкі Красавіцкага паўстання супраць турэцкага панавання, якое аднак скончылася паразай. Лекарская практыка гарантавала Судзілоўскаму прыстойнае існаванне, але, паводле сакрэтных данясенняў жандарскага ўпраўлення Расіі, “для сябе і сямейства пакідае даходаў невялікую частку, усё ж астатняе ўжываецца на падтрымку партыі”. Падчас чарговай Руска-турэцкай вайны, якая закранула і Румынію, у 1878-79 гг. Судзілоўскі вёў рэвалюцыйную прапаганду сярод параненых расійскіх салдат і афіцэраў, выдаваў газету “Бессарабия”. Паколькі ў Расіі ён па-ранейшаму знаходзіўся ў спісе надзвычай небяспечных дзяржаўных злачынцаў (пад № 10), то змушаны быў узяць псеўданім Русель, які да апошніх дзён стаўся ягоным другім “я”. За выратаванне соцень хворых і параненых румынскі ўрад узнагародзіў доктара Руселя залатым медалём. Але небяспека ад яго рэвалюцыйнай дзейнасці пераважыла заслугі перад дзяржавай, і неўзабаве беларуса разам з іншымі сацыялістамі высылаюць спачатку у правінцыю, а потым у Канстанцінопаль. Наш суайчыннік вандруе па Еўропе — Парыж, Жэнева, зноўку Балгарыя, Грэцыя, але паўсюль адчувае подых жандараў.

Са Старога свету ў Новы

Яго жонка з дачкамі вяртаецца ў Расію. На радзіме памірае бацька, радавы маёнтак Судзілоўскіх на Мсціслаўшчыне разрабаваны. Да таго ж змагару, які расчараваўся ў народніцкай ідэі і рэвалюцыйных метадах змагання, зноў пагражае арышт і расійская катарга. Аднак яго ў чарговы раз выратоўвае вынаходлівасць, здольнасць да містыфікацыяй і веданне моў. У вобразе барадатага немца-каланіста з неадменнай трубкай у выглядзе галавы негра Судзілоўскі-Русель плыве за акіян, у Каліфорнію, каб у чарговы раз пачаць новае жыццё. На дварэ стаяў 1887 год. У Сан-Францыска Нікалас Русель распачынае ўласную медычную практыку і ў хуткім часе становіцца самым папулярным і заможным доктарам у горадзе. Здавалася б, жыві дзеля ўласнага задавальнення, але ж яму гэтага было замала. Магілёвец займаецца публіцысткай, становіцца віцэ-прэзідэнтам Грэка-руска-слявянскага таварыства, удзельнічае ў рабоце Рускага таварыства самаадукацыі… Абураны разбэшчанасцю мясцовага праваслаўнага духавенства, ён дабіваецца адклікання ў Расію прадстаўніка свяцейшага Сінода РПЦ ў ЗША япіскапа Уладзіміра. Аднак растрыбушаны вулей пачынае вайну супраць крыўдзіцеля. Доктар Русель атрымлівае анафему і адхіленне ад царквы. Найвялікшая за акіянам руская калонія Сан-Францыска расколатая папалам, у нашага земляка з’яўляецца шмат ворагаў, і ён вырашае ізноў ўсё пачаць з нуля.

Няхай жывуць незалежныя Гаваі!

Атрымаўшы амерыканскае грамадзянства, у 1892 годзе Судзілоўскі перасяляецца на Гаваі. "На Зямлі наўрад ці адшукаецца другі такі цудоўны куток, як Гавайскія астравы”, — пісаў ён апасля ў нарысах, надрукаваных у расійскім часопісе "Книги недели". Ён распачынае лекарскую практыку, а затым паблізу ад патухлага вулкана арандуе надзел у 160 акраў, дзе вырошчвае каву, бананы, ананасы… Звяржэнне амерыканцамі гавайскай каралевы (1893) з наступнай анексіяй ціхаакіянскіх астравоў (1898) вяртае нашага земляка да палітычнай дзейнасці. Ён арганізоўвае сярод канакоў (мясцовае насельніцтва) рэвалюцыйныя гурткі, дзе даводзіць тубыльцам неабходнасць змагання за ўласныя правы і незалежнасць ад амерыканскіх эксплуататараў. Каука Лукіні (“добры доктар”), як яго празвалі месцічы, становіцца адным з заснавальнікаў Гавайскай партыі самакіравання (“Партыі незалежных”), якая выступала супраць далучэння востраву да ЗША. Паралельна Судзілоўскі закладае на Гаваях рускую калонію, заахвоціўшы да перасялення сюды 60 сем'яў з Расійскай імперыі. У 1900 годзе доктара Нікаласа Руселя, які набыў на астравах казачную папулярнасць, выбіраюць сенатарам, а затым і прэзідэнтам Сенату тэрыторыі Гаваі! Разумеючы унікальнасць сітуацыі, газета New York Times падкрэслівала ў сваіх матэрыялах, што лідэр кунакоў быў “белы чалавек”. Судзілоўскі-Русель спаў і бачыў Гаваі незалежнай дзяржавай, але хутка зразумеў, што ў супрацьстаянні з магутнымі Штатамі ў 60-тысячнага народу шанцаў аніякіх. Ягоныя надзеі разбуралі і самі месцічы. Калі чарговы раз канакі за хабар правалілі ягоны законапраект, скіраваны на паляпшэнне іхняга ж жыцця, Судзілоўскі падае ў адстаўку. Ён не трываў паразы і здрады, не мог зжыцца з гэтым адчуваннем. Таму ставіў перад самой новыя дзёрзкія мэты і зноўку пачынаў усё з нуля. Гэтым разам у Азіі.

Рэвалюцыя ў Расіі пачынаецца з… Кітаю

Доктар Русель скіроўваецца ў Шанхай з мэтай арганізаваць узброены атрад і вызваліць сібірскіх катаржнікаў, але не знаходзіць аднадумцаў. Руская эміграцыя ў Кітаі адно збянтэжана паглядае на дзівака. У 1905 годзе падчас Расійсіка-японскай вайны Судзілоўскі з’яўляецца ў Японіі. Ён стварае Камітэт дапамогі ваеннапалонным, адкрывае школы для непісьменных, ладзіць сярод іх рэвалюцыйную агітацыю, выдае і многа піша ў сацыялістычных газетах. Беларус выношвае амбіцыйны план: узброіць і перакінуць 40 тысяч палонных расійскіх вайскоўцаў у Маньчжурыю, вызваліць палітзняволеных катаржнікаў ды рушыць ў Маскву і Пецярбург на дапамогу рэвалюцыі 1905 году. Задума была занадта фантастычная, каб здзейсніцца. У той жа час ЗША пазбаўляюць Руселя амерыканскага грамадзянства на запатрабаванне Расійскага ўраду. У ягонай біяграфіі былі яшчэ Філіпіны і зноў Кітай, дзе беларус ачоліў першы ў Азіі Камітэт дапамогі галадаючым Расіі. У 1921 годзе як “былы змагар з царызмам” ён атрымлівае ад Саветаў персанальную пенсію. Аднак на настойлівыя запрашэнні ўраду БССР вярнуцца на радзіму адказваў ветлівымі адмовамі. Судзілоўскі вітаў Лютаўскую рэвалюцыю, а вось Кастрычніцкі пераварот лічыў “зігзагам гісторыі”. Цікава, што апроч палітыкі і лекавання ў Судзілоўскага-Руселя хапала часу і на навуку. Гэтак, ён стварыў карысныя трактаты ў хірургіі і афтальмалогіі, адкрыў цельцы Руселя, названыя ў яго гонар, быў сябрам Амерыканскага таварыства генетыкаў і некалькіх навуковых таварыстваў Кітая і Японіі. Менавіта беларус зрабіў геаграфічныя апісанні Гаваяў і Філіпін ды адкрыў некалькі новых выспаў у цэнтральнай частцы Ціхага акіяну… Утаймаваць гэтага фантастычнага плёну чалавека здолела толькі цяжкая хвароба (запаленне лёгкіх) і смерць на 80-м годзе жыцця. Жыцця, цягам якога ён паспеў зрабіць столькі, што хапіла б на дзесяць іншых.

Паводле TUT.BY.

221 reads
ankara escort çankaya escort çankaya escort escort bayan çankaya istanbul rus escort eryaman escort ankara escort kızılay escort istanbul escort ankara escort ankara escort escort ankara istanbul rus Escort atasehir Escort beylikduzu Escort Ankara Escort malatya Escort kuşadası Escort gaziantep Escort izmir Escort